“Tetralogjia e kohëve”, afresk monumental i jetës qipriote
 
Nga Edona Marku
23.10.2019
 
Jorgos Filipou Pieridhi, është një ndër figurat më të spikatura të letërsisë qipriote, me një numër veprash të vlerësuara, prej të cilave më e njohura është përmbledhja me tregime “Tetralogjia e kohëve”, e sjellë në shqip së fundmi prej Shtëpisë Botuese Toena.
Pika kryesore e prozës së Pieridhit është pikërisht “Tetralogjia e kohëve”, e cila përmban katër përmbledhje me tregime të shkurtra:  Kohë të qeta, Kohë të ashpra, Koha e të vetëkënaqurve (fatlumëve), Koha e sprovës, dhe një shtojcë me tri tregime të pabotuara më parë. Çdo grup tregimesh të shkurtra rreket të evokojë tema e çështje të ndryshme, ku përmes jetës së njerëzve të thjeshtë nga sferat e ndryshme të saj dhe pozicioneve shoqërore në komunitetin grek qipriot, ndërkallen periudha të ndryshme të historisë qipriote, gjendjet shpirtërore të popullit qipriot, nën një ndjeshmëri çehoviane, nga vitet kur ata ishin koloni britanike deri në gjendjen e tyre gjatë viteve të fundit. Në rendin historik tregimet e shkurtra origjinale nuk u shkruan në një sekuencë kronologjike, por u botuan si të tilla në “Tetralogjinë e kohëve”. Madje edhe autori në parathënien e librit ndër të tjera thotë që: “Ngjarjet tronditëse të periudhës 1955-1959 në Qipro, më nxitën - ashtu si nxitën dhe krijues të tjerë - në përpjekjen për të përshkruar (me mënyrën time, natyrisht, dhe nga këndvështrimi im shpirtëror dhe emocional) zhvillimet dhe klimën e asaj periudhe. Ky dhe vetëm ky ishte qëllimi im atëherë”.
Të gjitha tregimet, të marra së bashku, sintetizojnë një afresk monumental të jetës qipriote, ku autori skalit artistikisht gjuhën e tij pa e tepruar, në një rrëfim me ton të ulët, i ndikuar pak a shumë prej prozës realiste. Me një rrëfim të strukturuar ai përshkruan - në një mënyrë autentike - zakonet, qëndrimet dhe perceptimet e njerëzve të përulur ose të thjeshtë, të cilët bien viktima të historisë apo paragjykimeve shoqërore, ndërsa kritikojnë ose satirizojnë borgjezinë e asaj kohe, e cila u mbyt ëndrrat dhe ndjeshmëritë.
Përmes ndjenjës së kaosit, lëvizjeve të rastit, takimeve rastësore, ndërprerjeve të papritura dhe mishërimit të realitetit, kombinuar këto me tiparet unike të strukturës dhe stilit të autorit, shpaloset një trazirë e madhe si një përplasje mes abstragimeve çnjerëzore të një rendi politik të pamëshirshëm dhe fuqisë së jetës, dhe nëpërmjet gjerësisë së shprehjes transmetohet një si lloj akti i të çliruarit prej sëkëlldisjeve të jetës.
Duke përshkruar tablotë e gjalla të jetës njerëzore, autori ruan veçoritë individuale të rrethanave jetësore të paraqitjes së jashtme të njeriut, shoqërisë, natyrës etj. Por, bashkë me këtë, ai zgjedh të trajtojë atë që është karakteristike, tipike e që shpreh bërthamën e fenomenit jetësor, përmes analizimit të karaktereve të ndryshme njerëzore. Kemi të bëjmë me një përshkrim individual të jetës njerëzore, i cili në veprën letrare mbart vlerë përgjithësuese.
Nëse i referohemi “Teorisë së letërsisë”, të Rene Welleck dhe Austin Warren, i gjithë vëllimi në tërësi është i ndërtuar në një strukturë kompozicionale të veçantë, që edhe pse kemi të bëjmë me tregime të ndryshme, mund ta konsiderojmë si një vepër letrare të pandashme, si një tërësi unike, si një realizim i një përmbajtjeje të caktuar në një formë të caktuar.
Në këto tregime shpalosen tema të ndryshme si: ndjenja e dashurisë sublime, jo vetëm në marrëdhëniet burrë-grua, ndjesia e pështjellimit, varfëria, paaftësia për t’u përshtatur me ndryshimet e jetës, lufta për të mbijetuar, ndikimi i turmës etj.
“Tetralogjia e kohëve” është një vepër letrare, që nëpërmjet ngritjes së prozës në një gravitet të rëndë e tragjik, rrethuar me momente të shkurtra lumturie e optimizmi, me karaktere të ndryshme njerëzore, unike në vetvete, të cilat janë si një lloj fije endëse, që lidhin tregimet me njëra-tjetrën, jepet kësisoj një shëmbëlltyrë e brutalitetit dhe ashpërsisë së viteve 1955-1959 në Qipro.

Shpërndaje