Në fillim të viteve ’60, Natalia Ginzburg fitoi çmimin më prestigjioz letrar në Itali me romanin “Leksiku famijar”, ku tregonte historinë e familjes se saj hebraike dhe antifashiste gjatë viteve ’30 dhe ’50. Leksik sepse Ginzburg tregon historinë e vet dhe të Torinos së atyre viteve përmes zhargonit të personazheve të saj - fjalë të përsëritura, shprehi dhe biseda të anëtarëve që bëhen simbole të një pjese të Italisë dhe më gjerë të historisë. Familjar sepse historitë e rrëfyera janë të vërteta dhe personazhet janë të afërmit e saj.

 

Pesëdhjetë vjet më vonë, Nicola Lagioia fitoi gjithashtu çmimin “Strega” me romanin “Egërsia”. Tema e romanit, por edhe e gjithë krijimtarisë së Lagioia-s, është familja. Në këtë rast, një familje ndërtuesish, - në kuptimin më problematik dhe përkeqësues të fjalës -  pronarë të një firme ndërtimi që ka betonizuar dhe përçudnuar “njërin prej brigjeve më të bukura të Puljes”, siç thuhet në libër. Një familje që mban lidhje të veçanta me pushtetin vendor, me krimin e organizuar, me sistemin shëndetësor, me gjykatës, avokatë, noterë dhe gazetarë. Marrëdhënia simbiotike e një familjeje me të gjitha këto pushtete është pikërisht mjeti që përdor Lagioia për të rrëfyer një shoqëri të tërë.

 

Për vende si Italia apo Shqipëria, familja është bërthama e parë dhe e fundit e shoqërisë. Familje që  shpesh përfaqësojnë territorin së cilit i përkasin, Torino apo Pulja në rastet specifike, por, në të vërtetë, e gjithë Italia, e më gjerë Shqipëria dhe kulturat e Mesdheut e të Jugut të të gjithë botës. Është e vështirë të flasësh për këto vende, pa folur për familjen.

 

Pikërisht leksiku i familjes është ai që përsëriet më shpesh tek “Egërsia”. Fjala baba/atë përsëritet 189 herë, motër 109 herë, e më pas vëlla, nënë dhe familje, përkatisisht 69, 56, 51 herë. Ndër fjalët më të shpeshta, djalë dhe vajzë, të marra së bashku, numërohen plot 320 herë. Në përkthim janë ruajtur të gjitha, edhe me rrezikun për t’u bërë përsëritëse, duke qenë se përdorimi është i qëllimshëm. Përmes gjuhës, tema e rinisë dhe sidomos e kohës, bëhet gjithashtu protogoniste e romanit, dhe e letërsisë në përgjithësi.

Jo rastësisht, koha foljore më e rrallë është e ardhmja. Horizonti i mbyllur dhe perspektiva që u mohohet personazheve të librit dhe - në rrafsh më sociologjik, - shumë brezave që në dekadat e fundit nuk u është dhënë mundësia e ndërrimit gjeneracional, në mënyrë që të fitonin vendin e tyre në shoqëri.

 

Sa i përket kohës së shkrimtarit, Nicola Lagioia është shkrimtar i ngadaltë. Boton një roman çdo pesë apo gjashtë vjet. Është shkrimtari që i rilexon dhe i rishkruan në mënyrë obsesive romanet e veta. Shkrimi bëhet një punë pothuajse artizanale. Përzgjedhja e fjalëve, mënyra si e ndërton fjalinë, përdormi i shënjave të pikësimit, është rezultat i një pune të gjatë dhe të hollësishme. 

Për këtë arsye, përpos një rregulli më të përgjithshëm të përkthimit nga gjuha italiane, duke ndryshuar rendin e fjalëve - struktura kryefjalë-folje-kundrinë, tipike e italishtes, mund të tingëllojë e përsëritur në një gjuhë me rasa si gjuha shqipe) - jam përpjekur si në çdo përkthim t’i qëndroj sa më besnik tekstit origjinal. 

 

Për Lagioia-n, gjuha është një instrument, mjeti dhe jo qëllimi, i një letërsie që synon të rrëfejë njeriun. Kështu vetë gjuha, kur punohet me mundin e nevojshëm, ka aftësinë të rindërtojë dhe rrëfejë pikërisht gjendjen dhe shpirtin njerëzor. Që këtej edhe mundi dhe sfida e përkthimit të sapobotuar në gjuhën shqipe.

Shpërndaje