Intervistë me shkrimtarin grek Janis Kalpuzos,

për romanin e tij “Serra, shpirti i Pontit”, Botimet Toena, 2019.

 

G. Sh. - Teksa lexojmë veprën tuaj “Serra”, vihet re që për nga gjerësia e shprehjes ngjan disi me rrëfimin tolstolian. Ka ndikuar ky shkrimtar në shkrimet tuaja?

 

J. Kalpuzos - Unë jam rritur në një fshat të vogël të Epirit, në të cilin letërsia si nocion ishte diçka e panjohur. Më duhet të them se fillova të lexoj letërsi në moshën njëzetenjëvjeçare. Pra, në një moshë mjaft të madhe që të ndikohesha thellësisht nga cilido shkrimtar. Ndoshta, pa e kuptuar as vetë, mund të kenë ndikuar në stilin dhe në mënyrën time të të shkruarit me dhjetëra shkrimtarë, por e kam të pamundur ndërkohë që të përmend dikë me emër. Mendoj se më shumë kanë ndikuar tek unë gjyshërit dhe gjyshet në fshatin tim, teksa i dëgjoja të tregonin histori dhe legjenda.

 

G. Sh. - Në vepër përshkruhet dashuria e madhe dhe plot peripeci mes Galinosit, personazhit kryesor dhe Talinës, një vajze armene. Krijimi i këtyre dy personazheve dhe dashuria e tyre, bazohet në ndonjë ngjarje të vërtetë, ndoshta edhe në ndonjë ndodhi tuajën personale?

 

J. Kalpuzos - Të gjitha personazhet e romanit “Serra” janë ndërtuar duke pasur parasysh kohën kur jetuan, përsa u përket mentaliteteve, mënyrës së sjelljes apo dhe parimeve morale. Nuk kam pasur parasysh një eksperiencë apo dhe rrëfime respektive, megjithëse unë kam njohur njerëz që do të mund të reagonin apo dhe të kishin mëdyshje, ashtu siç vepronte Galinosi. Përsa i përket fiction-it, kam përfshirë në libër edhe disa ngjarje reale. Për shembull: Atë që ndodh në Suhum, në vigjilje të dasmës së Talinës me Galinosin, kur i dyti kishte shtatë vjet që kishte shkëputur çdo kontakt me bashkëshorten e tij të ligjshme, është një ngjarje reale, që ka ndodhur madje në rajonin e Abhazisë. Nuk po flas më tepër, por kur lexuesit të lexojnë librin, do ta kuptojnë.

 

G. Sh. - Në romanin tuaj ka shumë emra vendesh dhe personazhesh historike. A mund ta bëjë kjo lexuesin ta shohë si një dokumentar historik më shumë sesa si një roman historik?

 

J. Kalpuzos - Në asnjë rast. Në roman mbizotëron fiction-i, së bashku me gjuhën, personazhet dhe tematikën. Nga ana ime, pati një përpjekje të stërmundimshme, nëpërmjet hulumtimeve lodhëse dhe që zgjatën në kohë, në mënyrë që të arrij të rindërtoj që nga nënshtresa e saj, një epokë që nuk ekziston më, në mënyrën më të saktë të mundshme. Dhe këtë e bëra për tri arsye: Në mënyrë që lexuesi t’i përjetojë në një trajtë sa më të dokumentuar ngjarjet e përshkruara, të përfitojë njohuri prej tyre, diçka që e konsideroj si pjesë përbërëse të letërsisë, dhe e treta, për të gjykuar vetë lexuesi për personazhet, për vendimet që ata marrin, për vetë epokën në të cilën jetojnë dhe për gjithshka që libri trajton, në bazë të parimeve të atëhershme dhe jo sipas mënyrës së sotme të të menduarit ose në bazë të njohurive që ne kemi sot për botën.

 

G. Sh. - Librin mund ta shohim jo vetëm si një histori të dhimbshme të banorëve të Pontit, por, edhe si një histori të “njeriut që ngec në ingranazhin historik”, që varet nga vendimet politike. Kjo tingëllon disi aktuale edhe sot me valën e emigracionit nëpër botë, sepse edhe në roman kemi lëvizje popullatash nëpër vende të ndryshme. Cili është pozicioni juaj lidhur me këtë çështje ?

 

J. Kalpuzos - Unë përpiqem në çdonjërin prej librave të mi, që nëpërmjet së kaluarës, të flas për të sotmen dhe për të nesërmen. Vetëm atëherë letërsia ka vlerë. Madje edhe kur zbulojmë si ka ndikuar te ne ndryshimi duke na bërë këta që jemi sot. Përpos kësaj, pak gjëra që kanë lidhje me shpirtëroren kanë ndryshuar gjatë rrjedhës së shekujve. Ndërkaq, me të njëjtën mënyrë përballen njerëzit e çdo epoke, me vërshimet që u rezervon atyre jeta dhe vorbulla e Historisë, ashtu si ju me të drejtë iu referuat valëve të emigrantëve. Dhimbja nuk bën dallim mes kombësive dhe racave. Në thelb, romani “Serra” është mbi të gjitha, një libër human.

 

 

G. Sh. - Kur vendosët të shkruani këtë roman, që ka kaq shumë dhimbje, tragjedi e mister? Si ndikoi kjo në gjendjen tuaj emocionale teksa përshkruanit personazhe si Galinos dhe Talina, Fejzel Kiulkan apo edhe Hamza Hafizi?

 

J. Kalpuzos - Shtysën e parë e mora prej sime motre që më mundësoi të takohem me disa banorë të Pontit, të cilët patën ardhur në Vigla të Artës prej Kazakistanit në vitin 1959. Zjarri që ata ndezën tek unë, u shumëfishua gjatë shkrimit të librit. Sepse gjatë shkrimit unë bëhem një me çdo personazh që krijoj, bëhem burri dhe gruaja, mendimtari dhe tradhtari, i miri dhe i keqi, fëmija dhe plaku, qesh, qaj, zemërohem, indinjohem, frikësohem, entuziazmohem, dashuroj, çlirohem. Arrita të hyjë thellë në shpirtin e Hamza Hafizit për të kuptuar mënyrën e tij të të menduarit, për të njohur cilat ishin ato emocione që përmbytnin shpirtin e tij, çfarë e shtynte drejt veprimeve të tij të neveritshme. Kur mbërrij në fund të të shkruarit të një libri, ndihem i dërrmuar, gati për t’u shëmbur përtokë. Deri në momentin që një libër i ri ma bën me sy dhe më fton në një udhëtim tjetër.

 

G. Sh. - Zhanri juaj letrar, janë kryesisht romanet historike? Përse keni zgjedhur pikërisht këtë lloj zhanri dhe a vazhdon e lexohet po njësoj, me të njëjtin interes si më parë, nga lexuesit, romani historik? Përveç romaneve, ju keni shkruar edhe tregime dhe poezi. Ku e gjeni më shumë veten tuaj, tek poeti, romancieri apo tregimtari? Apo të gjitha nga pak?

 

J. Kalpuzos - Në fakt ndihem i dashuruar pas fjalës së shkruar dhe i përkushtohem me pasion çdo gjëje me të cilën punoj. Në të gjithë librat e mi, lexuesi mund të dallojë edhe poezinë, të cilën e konsideroj se qëndron më lart se çdolloj arti. Romani historik ma fitoi zemrën, sepse tek ai mund të përdor çdo mënyrë të shprehuri dhe mund të flas në masën që dëshiroj, për të djeshmen dhe të sotmen. Te ky roman unë zbuloj njeriun dhe rrugëtimin e tij në kohë. Sa i përket lexueshmërisë në Greqi, romani historik është një mënyrë e shkruari mjaft e përhapur.

 

G. Sh. - Ç’mund të na thoni për krijimtarinë tuaj në proces apo në të ardhmen?

 

J. Kalpuzos - Jam duke përfunduar një roman ngjarjet e të cilit janë vendosur në periudhën e Ikonomahisë - Betejës së Ikonave - në Bizant, dhe ka si temë kryesore imazhin tonë, nga ana e brendshme dhe nga ana e jashtme. Nëse gjithçka shkon mirë, pres të botohet në marsin e ardhshëm.

 

G. Sh. - Cili është mjedisi ku ju preferoni të shkruani, orari kur shkruani. Për shembull Balzaku shkruante vetëm gjatë natës, në dhomën e tij dhe me një filxhan kafeje përpara. Po ju mund të na e përshkruani ambientin tuaj të punës, aty ku frymëzoheni?

 

J. Kalpuzos - Unë punoj dhe shkruaj vetëm në zyrën time dhe gjithmonë natën, disa herë madje, deri në orën njëmbëdhjetë paradite. Kafja, një apo e shumta dy pije dhe cigarja, janë ato që më shoqërojnë përherë. Ndërsa përpara se të filloj të shkruaj, domosdoshmërisht që do të lexoj poezi dhe do të dëgjoj muzikë orkestrale.

 

G. Sh. - Nga e gjithë krijimtaria juaj, çfarë do të veçonit si më të veçantën, dhe atë që ka lënë më shumë gjurmë në jetën tuaj? Këshilla më e mirë që mund të ju jepni të rinjve që duan të shkruajnë?

 

J. Kalpuzos - Si më të veçantin do të cilësoja romanin tim të parë historik, “Imaret”, i cili ndihmoi që të njihem gjerësisht nga publiku grek dhe përcaktoi shumëçka tek unë, përsa i përket eksperiencës së të shkruarit, por edhe hulumtimit. Ai ndikoi tek unë edhe nëpërmjet njërit prej personazheve të tij, myslimanit Ismail, atij plaku të urtë dhe stoik, të cilit përpiqem t’i ngjaj, por pa ia arritur qëllimit, deri tani të paktën. Për humor, por kjo nuk do të thotë se nuk është e vërtetë, çdo libër që shkruaj, lë tek unë dhe një cen, trupor apo shpirtëror. Libri “Shenjtorë dhe demonë” më la me gumëzhitje të përhershme në kokë, “Guri prej qielli” më la me një aparat tretës nazeli, ndërsa “Serra”, me ndihmën edhe të romanit që e pasoi, “Zemërimit”, më bëri peshqesh tentinën në shpatull, për të cilën m’u desh që të operohem, për ta rikuperuar.

Përsa u përket të rinjve që hedhin hapat e tyre të parë në letërsi, i ftoj që t’i bëjnë vetes triptikun e mëposhtëm të pyetjeve: A e adhurojnë kaq shumë të shkruarit sa të mund të jetojnë me bukë edhe djathë nëse nuk arrijnë suksesin? A mund ta shkruajnë edhe deri tri herë një tekst prej pesëqind faqesh pa e kopjuar tekstin fillestar, thjesht të konsultohen me të në lidhje me të dhënat faktike dhe elementët bazë? A munden t’i përkushtohen përditë punës, nga 10 deri në 15 orë, për një apo për dy vjet derisa të mbarojnë një libër dhe kjo gjë që bëjnë të jetë tërheqëse për ta? Nëse u përgjigjen pozitivisht këtyre tri pyetjeve, atëherë le të ecin përpara dhe të jenë të sigurtë se mundi i tyre nuk do të shkojë dëm.

 

G. Sh. - Çfarë keni lexuar nga letërsia shqipe? Keni ndonjë shkrimtar të preferuar?

 

J. Kalpuzos - Fatkeqësisht për mua, kam lexuar vetëm “Pallati i ëndërrave” të Ismail Kadaresë, i cili më bëri përshtypje të madhe atëherë në vitet rinore. Ishte një libër referimi për ecurinë time. Ndërkaq, i kam vënë si objektiv vetes që të lexoj të paktën katër shkrimtarë shqiptarë të tjerë gjatë gjashtëmujorit të ardhshëm.

Shpërndaje